ԱՆԴՐԱՆԻԿ․ «Ժամանակ պիտի գա, որ անոնք ձեր գլուխն ալ պիտի ջարդեն, ժողովրդին գլուխն ալ»
Անդրանիկի 150 ամյակի պաստառը Երևանում
1908-ի երիտթուրքերու հեղաշրջումից հետո Անդրանիկ հավատ չէր տածեր Համիդին տապալած ուժերու հանդեպ։ 1909-ին նա Պուլկարիայէն Պոլիս անցաւ կեղծ անցագրով մը: Ակնունի, Վարդգէս, Ռուբէն, Ատոմ, Արմէն Գարո եւ ուրիշներ ամբողջ հինգ ժամ աշխատեցան համոզել Անդրանիկը, թէ թուրքերը այլեւս թոյլ չեն տար ոչ մէկ կոտորած: Անդրանիկ չհամոզվեցաւ:
Ան անդրդուելիօրեն հաւատացած էր, որ կեղծ են երիտթուրքերու շեփորած քաղաքական լոզունքները, որովհետեւ, — կը պատճառաբանէր ան, — եթէ թուրքերը անկեղծ են, ինչու՞ զինաթափ չեն ըներ 160.000 համիտիէ քիւրտերը: «Անոնք զինաթափ չեն ըներ զանոնք՝ մեզ յարմար առիթին կոտորել տալու համար»:
Ակնունի (Խաչատուր Մալումյան, ՀՅԴ-Իթթիհատ համագործակցության նախաձեռնողներից մեկը, Մեծ եղեռնի զոհ) կ'ըսէ.«Անդրանիկ ջան, այլեւս ոչ մեկ հայու քիթը պիտի չ'արիւնի, ինչու՞ այդքան յոռետես ես»...
Երեսփոխան Վարդգէս Սերենկիւլեան կ'աւելցնէ. «Եթե Պոլիս մնաս, լավ պաշտօն կ'առնես»: Նա Անդրանիկին կ'առաջարկէ Պոլսոյ ոստիկանութեան տնօրէն Ալի փաշային հետ ծանօթացնել: Անդրանիկ դարձեալ կմերժէ, իսկ յետագային կը պատմէ. «Հարցուցի, փնտռեցի եւ հասկցայ, թէ այս այն Ալի փաշան է, որ Սասունի Տալուորիկի «Զբօսանք» թաղի բնակչութիւնը կոտորել տուաւ եկեղեցիին մէջ եւ յետոյ այրել տուաւ զայն: Ալի փաշան իմ դեմ կռուած է երեք անգամ: Հիմա կ'ուզեին, որ ձեռքս դնեմ անոր արիւնոտ ձեռքերուն մէջ եւ ըսեմ. «Երէկ կռիւ կ'ընէինք, այսօր ընկեր ըլլանք»: Իմ սովորական զայրոյթովս պատասխանեցի այս բոլորին եւ «մնաք բարով» ըսելով մեկնեցայ Եգիպտոս»:
1908-ին հերոսն ահազանգում էր․ «Ժամանակ պիտի գա, որ անոնք ձեր գլուխն ալ պիտի ջարդեն, ժողովրդին գլուխն ալ»։ Համատարած ոգեւորութեան պարագային նրան լսող չկար․․․ Տարիներ ետք, ՀՅԴ նշանավոր գործիչ Գարօ Փաստրմաճեան (Արմէն Գարօ), ՀՀ ներկայացուցիչը Ուաշինկթընի մէջ, կը հայտարարէր. «Ես այսօր կը խոստովանիմ, թե Անդրանիկ միակ մարդն էր, որ չխաբուեցաւ թուրքերէն եւ չշլացաւ պաշտօններէ»:
Անդրանիկ Չելեպյան, Զորավար Անդրանիկ եւ հայ հեղափոխական շարժումը, Երեւան, 1990 թ.