Նարեկ Կիրակոսյան. «Պոեզիան դավանանք է»

«Պոետները վերազանցական մոգեր են», — ասում է բանաստեղծ Նարեկ Կիրակոսյանը: Ինքնատիպ մտածողությամբ օժտված այս պոետի ամեն տողում ժամանակի տառապանքն է, և այդ տառապանքի ջղաձգումներից ծնված ցավը՝ տնքացող ու կեղեքող: Իր ստեղծագործություններում նա անասելի բարդ է, բայց և՝ թափանցիկության չափ անկեղծ:

Նարեկ Կիրակոսյանը ծնվել է 1987 թվականին Երևանում: Ավարտել է Խաչատուր Աբովյանի անվան մանկավարժակն համալսարանի բանասիրական ֆակուլտետը: 16 տարեկանում հրատարակվել է «Ժամանակի սիմֆոնիա» բանաստեղծությունների ժողովածուն: 2014 թվականին տպագրվել է Նարեկ Կիրակոսյանի «Մեդիտացիա» բանաստեղծությունների ու էսսեների ժողովածուն։ Թարգմանվել է ռուսերեն և անգլերեն: Բազմիցս տպագրվել է հայաստանյան և սփյուռքահայ մամուլում: 

— Այո, հարկավոր է, և կարծում եմ ՝ հետաքրքրում է: Պոեզիան հավերժ է:

— Պոեզիան դավանանք է: Ժամանակի և տարածության ու ներդաշնակությն: Սինթեզ` ներծված իմպուլսներից, որ կլանում է մտավարժանքների Ալքիմիան: Անբացատրելի է. անհասկանալի, թե այդ ինչ գերբնական ուժ է, որ պարտադրում է, ստրկացնում, տանում նստեցնում սպիտակ թղթի առաջ, որ ազատվես ներսդ սղոցող դիվային էներգիայից: Եվ դու հաղթահարում ես ինքդ քեզ: Արթյուր Ռեմբոն մի ֆանտաստիկ տող ունի. «բանաստեղծը կրակի իսկական գողն է», կարծում եմ սա ամենաամբողջական նկարագիրն է: Խոսքը զգայական խանգարումներով դեպի անհայտը հասցնելն է: Պոեզիան՝ մեծ խիզախում է, պիտի ուժեղ լինել ու կրել այդ վիթխարի տառապանքը: Հարկավոր է կանգնել անձրևի տակ ու լսել, թե ինչպես են կաթիլները խլացնում լույսի լռությունը: Ես բացակա պատկերների համադրությունն եմ փորձում վերարտադրել գերիրականության մեջ:

— Մայրս պատմում է, որ հինգ կամ վեց տարեկանում մոտեցել եմ իրեն ու խնդրել՝ ինչ-որ կխոսեմ գրի առնի:

— Այո: Իսկ առաջին անգամ տպագրվել եմ 1996-ին «Կանչ» թերթում, Ռազմիկ Դավոյանի գրախոսականով, որն այդ ժամանակ Գրողների Միության նախագահ էր: Մինչև հիմա մայրս այդ թերթը պահում է:

— Ուսուցիչ անվանելը կարծում եմ սխալ է, որովհետև տարբեր ժամանակահատվածներում տարբեր հեղինակներ թողել են իրենց ազդեցությունը: Գրականությունը ազդեցությունների շղթա է, որից հետո քո մեջ պիտի ֆիլտրես, առաջ քաշես, պահպանես ինքնատիպությունդ, քո ձեռագիրը:

— Բաց նյարդի պես անկեղծ լինելը: Որ պահպանվի տեսակդ: Ինձ համար հեղաշրժում էր, երբ առաջին անգամ Ռոբերտ Մուզիլ կարդացի, որի արձակը լավ իմաստով՝ սարսափեցրեց: Նա այն սյուներից մեկն է, որն իր վրա է կրում գրականության տաճարի երկնակամարը:

— Պատմական յուրաքանչյուր ժամանակահատվածում այս հարցը միշտ արդիական է եղել և շատերն են փորձել պատասխան գտնել: Ժամանակը ցույց կտա: Ի վերջո՝ ընթերցողն այն տարածությունն է, որտեղ դրոշմված է գիրը: Ինչպես ամբողջ աշխարհում, այնպես էլ  Հայաստանում կա շեշտված ճգնաժամ գրականության մեջ: Բոլորը միջակ հեղինակներ են նախընտրում, դյուրամարս, ասենք՝ Կոելիո, Բեգբեդեր, Վերբեր ու նման տափակություններ: Պոեզիայում՝ առավել ևս նույն վիճակն է:Ինչքան դյուրամարս, ծանծաղ, այնքան՝ հեշտ, հասկանալի:

— Այո, իհարկե: Արվեստը համըդհանուր սպառման առարկա չի եղել ու երբեք ՝ չի լինի: Հանճարեղ Մանդելշտամն իր էսսեներից մեկում գրել է. «գրողը պարտավոր է բարձր, գերազանց լինել հասարակությունից», որովհետև միայն անհատներին է հասու բարձ արվեստը, իսկական պոեզիան: Պետք է նավարկել ու բացահայտել քո հեղինակներին: Իսկ երբ գտնում ես՝ սկսում ես փնտրել, ամեն կերպ ցանկանում ես քո սեղանին, քո գրադարանում ունենալ նրանց թողած վիթխարի գրականությունը: Ցավալի է, երբ բանասիրական ֆակուլտետներում չեն անցնում խոշոր պոետներին, օրինակ՝ Թրանսթյոմերին, որը 2011-ին Նոբելյան մրցանակ ստացավ, կամ Դիլան Թոմասին՝ ուելսցի այդ հանճարին, ծովերի խենթ պատանուն, կամ՝ Վինսթոն Հյու Օդընին, որը 20-րդ դարի անգլալեզու գրականության մեծագույն վարպետներից մեկն է: Վերջինիս բացահայտեցի Բրոդսկու շնորհիվ: Կարծում եմ՝ թվարկածս հեղինակներին արդեն շատ վաղուց պիտի անցնեին մեր երկրի բանասիրական ֆակուլտետներում: Սրանք այն հսկաներն, որ կարող են աշխարհընկալում փոխել: Իսկ ինչ վերաբերվում է բանաստեղծներին, ապա անընդհատ կարդալ է պետք: Սկսած՝ Ճապոնական, Չինական, Ռուս, Լատինամերիկյան, Եվրոպական գրականությունից,վերջացրած՝ Հայ գրականություն:Ցավալի բան պետք է ասեմ՝ մենք չունենք թարգմանական դպրոց, ամեն ինչ արել են ահնատները, սա սարսափելի է. թարգմանությունը՝ լեզվին թարմ արյուն ներարկելնէ: Հիմա, կարծես թե, մի քանի հրատարակչություններ սկսել են ուշադրություն դարձնել այս խնդրին:

— Ջոյսի «Ուլիսը», Մուզիլի «Մարդն առանց հատկությունների» վեպը, Բեքեթի, Կաֆկայի ու Դոստոևսկու ողջ արձակը, ավելացնեմ նաև Պետեր Հանդկեին: Շոպենհաուերի փիլիսոփայությունը: Պոետներից՝ Նարեկացի, Սիամանթո, Չարենց, Ռիլկե, Թրակլ, Ռեմբո, Դիլան Թոմաս, Պաոուլ Ցելան, Բրոդսկի: Ահա գրականության այն կախարդները, որոնք կարող են փոխել մեր կյանքը:

— Տարկովսկու «Հայելին», Բերգմանի «7 դրոշմակնիքը», «Մորու բացատը», Փառաջանովի «Նռան գույնը», Փելեշյանի ֆիլմերը:

— Միշտ այս հարցը արդիական է, եթե առաջ «Սամիզդատ»-ի միջոցով էր տարածվում գրականությունը, ապա այդ դերը փոքր ինչ փոփոխված տարբերակով կատարում են սոցիալան ցանցերը: Կունդերան իր «Հանդիպում» գրքում հիանալի անդրադառնում է այս հարցին ու փորձում է գտնել արվեստի այս շրջանի ծանր վիճակի պատասխանը: Պոպ Արտ կոչվածը՝ խժռում է, բայց ինչպես Բուլգակովն է ասում՝ ձեռագրերը չեն այրվում, իսկական մշակույթը միշտ կլինի, իսկական գրականությունը միշտ կգտնի իր ընթերցողին:

— Պոետն անհատականություն է, դրանով ամեն բան ասված է, նա մեկուսի տեսակ է:

— Կարծում եմ՝ և օգնում են, և խանգարում:

— Այս պահին կարդում եմ Կենդզաբուրո Օէի «Երկնքի արձագանքը»-ը: Վերջերս պատահաբար կարդացի Կոլումբիացի հանճարեղ պոետ՝ Խոսե Ասունսոն Սիլվային, որը 31 տարեկանում ինքնասպան է եղել: Նա, իսկապես,պոեզիայում բացահայտում էր: Նա նոր ֆորմայի, նոր տեսակի գրականության ակունքներում է կանգնած, նրանից քիչ բան է պահպանվել, ընդամենը՝ 150 բանաստեղծություն, ձեռագրերի մեծ մասն այրվել են:

— Չգիտեմ, շատ եմ կարդում, թե չէ, բայց ամեն օր գոնե մեկ ժամ կարդում եմ: Մի երազանք ունեմ՝ կարդալ լավագույն արձակագիրներին ու պոետներին և նրանց գրքերն ունենալ իմ գրադարանում: Երբ մտածում եմ, թե ինչքան շատ են՝ զարմանում եմ, թե ո՞նց եմ դա հասցնելու: Այդ իսկ պատճառով փորձում եմ անըդհատ կարդալ: Դեռ սեղանիս կան գրքեր, որ գնել եմ ու սպասում եմ, թե երբ եմ ընթերցելու: Գրականությունը ինձ օգնում է շնչել, կտրվել իրականությունից, անցնել տարբեր տարածություններով, զգալ տվյալ գրողի վերապրածը: Ավելի անկեղծանամ, երբ հայտանաբերում եմ մի ֆանտաստիկ տող, կամ հրաշալի պատկեր, ուզում եմ թռչկոտել, որովհետև այդ պահին միայն ես ու հեղինակն ենք դա զգացել: Դարանից ավելի մեծ հաճույք չկա: Հիմա հիշեցի մանկությանս՝ պատերազմական, հերոսական տարիները, երբ մոմի լույսի տակ մայրս կամ հայրս կարդում էին մեզ համար: Սա երևի նպաստել է, որ ես կապվեմ գրքի հետ, նաև մեր տան հսկա գրադարանը, որտեղից ամեն անգամ, երբ գիրք եմ վերցնում, զգում եմ՝ պապիկիս, հորս ձեռքերի շնչառությունը: 

— Մշակույթը գերլարում է պահանջում, արարելն ահռելի տառապանք է, կեղեքող, առողջությունը քայքայող տառապանք: Եսերի բախում է, նյութի վրա տարած ձևի հաղթանակ: Երևի սրանք են պատճառներից մի քանիսը, որ շատերը չեն դիմանում ու չհասնելով խոր ծերության դադարում են նամակներ գրել աշխարհին: Իսկական արվետսը նյութվում է մենության մեջ , տառապանքից:

— Չպարտվելն ու անկեղծ լինելը: 

Լուսանկարները՝ Արամ Կիրակոսյանի

Զրույցը՝ Աննա Գիվարգիզյանի